Güncel Ekonomik Durum, Para Politikası ve Ticaret Gerilimleri (Mayıs 2025)
Bu bilgilendirme belgesi, Mayıs 2025'in başlarında çeşitli Federal Reserve yetkililerinin konuşmaları, FOMC uygulama notu, Berkshire Hathaway'in hazine bonoları yatırımı ve ABD ile Çin arasındaki ticaret görüşmeleri hakkındaki haberlerden elde edilen önemli temaları, fikirleri ve gerçekleri özetlemektedir. Belgeler, para politikasının teorik temellerinden güncel ekonomik göstergelere, yapay zekanın işgücü piyasası üzerindeki potansiyel etkisine ve ticaret gerilimlerinin makroekonomik sonuçlarına kadar geniş bir konu yelpazesini kapsamaktadır.
Ana Temalar ve Önemli Fikirler/Gerçekler:
1.
Para Politikası Teorisi ve Uygulaması (Governor Waller):
◦
Kural vs. Takdir Yetkisi: Para politikasının belirlenmesinde "kural" (policy rule) yerine "takdir yetkisi"nin (discretion) avantajları ve dezavantajları üzerine yapılan tarihi tartışma vurgulanmaktadır. Geleneksel argüman, takdir yetkisinin daha fazla esneklik sağladığı yönündeyken, Kydland ve Prescott'un 1977 tarihli çalışması, gelecekteki eylemlere "bağlılık" (commitment) sağlayan kuralların, yüksek enflasyon riskini azaltarak takdir yetkisini geride bırakabileceğini göstermiştir.
◦
İtibar Oluşturma (Reputation Building): Barro ve Gordon'un 1983'teki çalışmasına atıfta bulunularak, merkezi bankanın düşük enflasyon sözüne olan güvenilirliğini artırmak için itibar oluşturma mekanizmalarının önemi ele alınmaktadır. Diskrete bir dünyada, düşük enflasyon sonucu vaat etmek inandırıcı olmayabilir, ancak orta düzeyde bir enflasyon oranı vaadi daha inandırıcı olabilir.
◦
Kurumsal Tasarım ve Bağımsızlık: Waller, John Taylor'ın itibarın bireye değil kuruma nasıl inşa edilebileceği sorusundan yola çıkarak, merkez bankası tasarımına yönelik kendi araştırmalarını anlatmaktadır. Rogoff'un "muhafazakar merkez bankacılar" (conservative central bankers) kavramı ve merkez bankasının bağımsızlığının önemi bu bağlamda değerlendirilmiştir. Muhafazakar bir merkez bankacı, enflasyondan toplumun geri kalanından daha fazla rahatsızlık duyan kişidir ve daha düşük enflasyon oranları seçer, ancak bunun bedeli daha fazla çıktı ve istihdam istikrarsızlığıdır. Bu durumda, bu politika kararından dolayı muhafazakar merkez bankacının görevden alınmasını garanti altına alacak önlemlerin olması, yani merkez bankasının bağımsız olması gerekmektedir.
◦
Partizan İş Döngüleri ve Yönetim Kurulları: Alesina'nın "partizan iş döngüleri" modeline atıfta bulunularak, farklı siyasi partilerin farklı enflasyon ve işsizlik tercihleri olması durumunda seçimlerin para politikasında oynaklığa yol açabileceği fikri sunulmaktadır. Waller'ın kendi araştırması, atanma süreciyle seçmene karşı hesap verebilirliği sağlarken, uzun ve kademeli görev sürelerine sahip bir para politikası kurulu aracılığıyla ekonomik istikrarsızlığın azaltılabileceği bir kurumsal tasarım önermektedir.
2.
Maksimum İstihdamın Değerlendirilmesi (Governor Kugler):
◦
Çifte Yetki (Dual Mandate): Federal Reserve'in ABD yasaları tarafından verilen "maksimum istihdam ve istikrarlı fiyatlar" şeklindeki çifte yetkisi, para politikası belirlenmesinde "lodestar" (kutup yıldızı) olarak tanımlanmaktadır.
◦
u*'nin Zamanla Değişkenliği: Maksimum istihdama karşılık gelen işsizlik oranı (u*), sabit bir sayı olmaktan ziyade zaman içinde değişen bir kavramdır. Demografi, işgücü piyasası düzenlemeleri, iş veya tüketici güvenindeki değişiklikler gibi sayısız faktörün etkileşimiyle işsizlik oranı zamanla değişmektedir. Buna karşılık, u* daha çok beceri erozyonu veya sermaye amortismanı gibi yapısal değişiklikler veya nüfusun demografik ve beceri kompozisyonu gibi uzun vadeli faktörler tarafından hareket ettirilir. Sonuç olarak, u* zamanla işsizlik oranı kadar hareket etmez.
◦
Ek Göstergelerin Önemi: İşsizlik oranı faydalı bilgiler içermekle birlikte, işgücü piyasasının daha eksiksiz bir resmine sahip olmak için uzun süreli işsizlik oranı gibi diğer işgücü piyasası göstergeleriyle desteklenmelidir. Büyük Durgunluk sonrası dönem, işsizlik oranının %3,5 kadar düşük seviyelerde sürdürülebileceğini düşündürmektedir.
◦
u*'nin Tahmin Edilmesi: Maksimum istihdam doğrudan ölçülemez ve u* istatistiksel tekniklerle çıkarılmalıdır. Bu yaklaşımlar genellikle işsizlik oranına ek olarak bir dizi işgücü piyasası göstergesi kullanır ve kısa süreli (geçici) faktörleri daha kalıcı, uzun vadeli özelliklerden ayırmaya çalışır.
◦
Tahmin Yöntemleri: Üç farklı u* tahmin yöntemi incelenmiştir: * Demografik bileşimi kullanan yöntemler ("aşağıdan yukarıya" yaklaşım). * İstikrarlı fiyatlarla uyumlu maksimum istihdamı elde etmek için enflasyonu kullanan yöntemler (Phillips eğrisi ilişkisini içeren modeller, bazen "NAIRU" veya "NIRU" olarak adlandırılır). * İşçilerin iş bulmasının ve firmaların iş doldurmasının zaman aldığını dikkate alan verimli u* tanımına odaklanan yöntemler.
◦
Politika Çıkarımları: Maksimum istihdamı gerçek zamanlı olarak tahmin etmedeki belirsizlik göz önüne alındığında, para politikasını yönlendirmek için tek bir ölçüye bağlı kalmak istenmeyen bir durumdur. Farklı modellerin ve göstergelerin zengin bir kümesi politika yapıcıya fayda sağlar.
3.
FOMC Para Politikası Uygulaması (7 Mayıs 2025 Uygulama Notu):
◦
Faiz Oranlarının Sabit Tutulması: Federal Reserve Yönetim Kurulu, rezerv bakiyelerine ödenen faiz oranını %4,4'te sabit tutmak için oybirliğiyle karar almıştır.
◦
Federal Fon Oranı Hedef Aralığı: FOMC, Federal Fon Oranını %4-1/4 ile %4-1/2 hedef aralığında tutmak için açık piyasa işlemleri yürütme direktifi vermiştir.
◦
Durdurma ve Ters Repolar: Ayakta duran gecelik geri alım anlaşması (repurchase agreement) işlemleri için minimum teklif oranı %4,5 ve toplam işlem limiti 500 milyar dolar; ayakta duran gecelik ters geri alım anlaşması (reverse repurchase agreement) işlemleri için teklif oranı %4,25 ve karşı taraf başına günlük limit 160 milyar dolar olarak belirlenmiştir.
◦
Varlık Portföyü Yönetimi: Hazine menkul kıymetlerinden vadesi dolan anapara ödemelerinin aylık 5 milyar dolarlık üst sınırı aşan kısmının yeniden yatırılması talimatı verilmiştir. Ajans borcu ve ajans ipotek teminatlı menkul kıymetlerden (MBS) alınan anapara ödemelerinin aylık 35 milyar dolarlık üst sınırı aşan kısmının, Hazine menkul kıymetlerinin vadesini kabaca eşleşecek şekilde Hazine menkul kıymetlerine yeniden yatırılması talimatı verilmiştir.
◦
Birincil Kredi Oranı: Yönetim Kurulu, birincil kredi oranını mevcut %4,5 seviyesinde tutmayı oybirliğiyle onaylamıştır.
4.
Verimlilik Dinamikleri ve Yapay Zeka (Governor Cook ve Governor Barr):
◦
Güçlü Verimlilik Artışı: Governor Cook, son yıllarda verimlilik büyümesinin "şaşırtıcı derecede güçlü" olduğunu ve bunun para politikasının uygun duruşu hakkındaki görüşlerini etkilediğini belirtmiştir.
◦
Verimlilik Üzerindeki Etkileyen Faktörler: Cook, verimlilik büyümesini etkilemesi muhtemel iki sürekli gelişmeyi vurgulamıştır: ticaret politikasındaki değişiklikler ve yapay zekanın (AI) daha geniş çapta benimsenmesi.
◦
Yapay Zekanın Dönüştürücü Potansiyeli: Governor Barr, özellikle üretken yapay zekanın (GenAI) ekonomiyi "derinlemesine" dönüştürmeye hazır olduğunu ifade etmiştir. Geleneksel makine öğreniminin aksine, GenAI yeni içerikler üretebilir ve "agentic" AI karmaşık, çok adımlı görevleri üstlenebilir. AI, otonom araçlar ve gelişmiş robotik gibi fiziksel teknolojilerle birleşerek gerçek dünyayla etkileşim yeteneğini daha da genişletebilir. Ayrıca AI, araştırma ve geliştirme sürecini hızlandıran bir "icat etme yöntemi icadı" (invention of a method of inventing) olabilir.
◦
AI'nın İşgücü Piyasası Üzerindeki Etkisi: Barr, AI'nın işgücü piyasasını nasıl etkileyeceğinin hızının ve kapsamının henüz net olmadığını belirtmiştir. AI'nın üretkenliği artırması, bilimsel keşfi hızlandırması ve işin doğasını dönüştürmesi muhtemeldir.
◦
AI'nın Para Politikası Üzerindeki Etkileri: AI ile ilgili yapısal değişikliklerin, özellikle Federal Reserve'in maksimum istihdam ve istikrarlı fiyatlar çifte yetkisi açısından para politikasını etkileyebileceği belirtilmiştir. Bu etkilerin birçok yolu olabilir, ancak belirli olasılıklara değinilmemiştir (konuşmanın tam metni mevcut değildir).
5.
Ticaret Politikası ve Gerilimler (Governor Barr, Al Jazeera ve Investor's Business Daily Haberleri):
◦
Trump'ın Tarife Politikaları: Başkan Trump'ın ticaret politikalarının belirsizliği piyasalarda dalgalanmalara yol açmaktadır. Al Jazeera haberi, Trump'ın Çin mallarına %145'lik genel bir tarife açıkladığını ve bunun Çin'in ABD'ye ihracatında %21'lik bir düşüşe neden olduğunu belirtmektedir. Çin buna %125'lik bir görevle karşılık vermiştir. Trump ayrıca %80'lik bir tarife fikrini de ortaya atmıştır.
◦
Ticaret Politikalarının Makroekonomik Sonuçları: Governor Barr, daha yüksek tarifelerin küresel tedarik zincirlerinde aksamalara yol açabileceğini ve enflasyon üzerinde kalıcı yukarı yönlü baskı oluşturabileceğini belirtmiştir. Ona göre, bu politikalar bu yılın ilerleyen dönemlerinde enflasyonu artıracak, büyümeyi yavaşlatacak ve işsizliği artıracaktır. Bu durum, politika yapıcıları hangi sorunla mücadele edecekleri konusunda potansiyel olarak zorlu bir kararla karşı karşıya bırakacaktır.
◦
Çin'in İhracat Çabaları: Çin, ABD'ye yapılan satışlardaki düşüşe rağmen, ihracatını diğer pazarlara yönlendirme çabalarında başarılı olmuş gibi görünmektedir. Genel ihracat Nisan ayında %8,1 artmıştır.
◦
ABD-Çin Ticaret Görüşmeleri: ABD ve Çin yetkilileri arasında Cenevre'de ticaret görüşmeleri başlamıştır. Bu görüşmeler, Trump'ın cezalandırıcı vergileri açıklamasından bu yana ilk resmi temaslardır. Ticaret Bakanı Scott Bessent, görüşmelerin "verimli" (productive) ve "önemli ilerleme" (substantial progress) kaydedildiğini belirtmiştir. Ancak Al Jazeera haberi, Çinli yetkililerin kapalı kapılar ardında tarifeler savaşının ekonomi üzerindeki etkisinden ve ticaret ortaklarının Washington ile anlaşmalar müzakere etmeye başlamasıyla artan izolasyon riskinden giderek daha fazla endişe duyduklarını bildirmektedir. Trump'ın doğrudan Başkan Xi Jinping ile görüşme teklifi reddedilmiştir.
◦
Diğer Ticaret Anlaşmaları: ABD, İngiltere ile ilk ticaret anlaşmasını sonuçlandırmıştır. Bu anlaşma, temel tarifeyi %10'da tutarken, İngiltere'den otomobil ithalatındaki vergileri %25'ten %15'e düşürmüştür. İngiltere de karşılığında ABD araçları üzerindeki tarifeleri azaltmış ve Amerikan sığır eti gibi önemli ihracat kalemlerindeki vergileri sıfıra yaklaştırmıştır.
◦
Ticaret Akışlarındaki Bozulmalar: Fed Başkanı Jerome Powell, ilk çeyrek ekonomik verilerindeki zayıflığı ticaret akışlarındaki bozulmalara bağlamış ve durgunluk endişelerini reddetmiştir.
6.
Piyasa Tepkileri ve Diğer Gelişmeler:
◦
Fed'in Faiz Kararı ve Piyasa Beklentileri: Fed, üçüncü toplantı üst üste politika faizini %4,25-%4,50 aralığında sabit tutmuştur. Bu karar, devam eden enflasyonist baskılar ve ticaretle ilgili riskler nedeniyle işgücü piyasasındaki hasara ilişkin endişeleri yansıtmaktadır. Powell, "yaklaşan faiz indirimleri beklentilerine karşı çıkmış" ve para politikasının veri odaklı kalacağını yinelemiştir. Piyasalar, Haziran ayında 25 baz puanlık bir indirim olasılığını sadece %20 olarak fiyatlamaktadır.
◦
Stagflasyon Endişeleri: Artan sayıda ekonomist, yüksek enflasyon ve durgun büyümenin "toksik bir karışımı" olan stagflasyonun yakın olabileceği konusunda uyarıda bulunmaktadır.
◦
Borsa Hareketleri: Dow Jones vadeli işlemleri, S&P 500 ve Nasdaq vadeli işlemleri, ABD-Çin ticaret görüşmelerinin ardından yükselmiştir. Disney gibi bazı şirketler güçlü kazançlar bildirirken, Eli Lilly gibi diğerleri hayal kırıklığı yaratan rehberlik nedeniyle düşüş yaşamıştır.
◦
Kripto Para Piyasası: Kripto para birimleri önemli bir geri dönüş yaşamıştır. Bitcoin, ticaret diplomasisine yönelik iyimserliğin risk iştahını artırmasıyla 100.000 doları aşmıştır. Ethereum da önemli bir ağ yükseltmesinin ardından yükselmiştir.
◦
Berkshire Hathaway'in Hazine Bonosu Varlıkları: Warren Buffett'ın Berkshire Hathaway'i, hazine bonosu piyasasının yaklaşık %5'ine sahip olarak dördüncü en büyük holding şirketi haline gelmiştir. Şirketin 314 milyar dolarlık kısa vadeli hükümet bonosu pozisyonu, uygun yatırım fırsatları için sabırlı bir bekleyişi yansıtmaktadır. Hazine bonoları hala yılda milyarlarca dolar faiz geliri getirmektedir.
◦
ABD Hava Sahası ve Altyapı: Ulaştırma Bakanı Duffy, ABD hava sahasının hala güvenli olduğunu vurgulamış, ancak ülkenin hava seyahat altyapısının durumu hakkında endişeler dile getirmiştir. Üç yıllık bir yeniden inşa planı ve hava trafik kontrolörleri için ikramiye önerisi gündemdedir.
◦
ABD-İran Nükleer Görüşmeleri: ABD ve İran arasında dolaylı görüşmeler, Umman dışişleri bakanının arabuluculuğuyla nükleer programı ve yaptırımları ele almayı amaçlamaktadır. Ancak ilerleme işaretleri zayıftır. İran, uranyum zenginleştirmeye devam etme talebini bir "kırmızı çizgi" olarak görmektedir ve ABD de uranyum zenginleştirmeyi bir "kırmızı çizgi" olarak adlandırmıştır. Trump, Tahran bir anlaşmaya varamazsa askeri saldırı tehdidinde bulunmuştur. İranlı yetkililer, ABD tarafının görüşmelerde "samimi olmadığını" belirtmiştir.
◦
Ukrayna Barış Çabaları: Ukrayna Devlet Başkanı Zelensky, "tam ve kalıcı bir ateşkesin" diplomasi için gerekli temeli sağlayacağını belirtmiştir. Kendisi, Putin ile Türkiye'de görüşmeyi beklemektedir. Ancak ABD, ateşkesin görüşmeler için ön koşul olması gerektiğini belirtmektedir. Trump, Ukrayna'nın Putin ile bir anlaşma yapacağından "şüphe duymaya başladığını" ifade etmiştir ve geleneksel Avrupa müttefiklerinden ayrı bir yolda barış çabalarına giderek daha fazla dahil olmaktadır.
◦
Qatarlı Uçak Hediyesi: Katar Savunma Bakanlığı'nın Pentagon'a bir Boeing 747-8 uçağı hediye etmesi, önemli etik ve yasal soruları gündeme getirmiştir. Uçak, başbakanın kullanımı için güvenlik özellikleri ve modifikasyonlarla yeniden düzenlenecektir.
Sonuç:
Sağlanan kaynaklar, Mayıs 2025 itibarıyla küresel ekonominin ve finansal piyasaların karmaşık ve çok yönlü bir resmini sunmaktadır. Federal Reserve, hem işgücü piyasasının (özellikle değişken u* kavramı ve tahminindeki zorluklar) hem de potansiyel enflasyonist baskıların (ticaret politikaları gibi) yarattığı zorluklarla karşı karşıyadır. Para politikası belirlemesi, hem teorik çerçevelere hem de mevcut ekonomik verilere dayanmaktadır. Ticaret gerilimleri, özellikle ABD ve Çin arasındaki, piyasalarda belirsizliğe yol açmakta ve ekonomik büyümeyi yavaşlatıp enflasyonu artırma potansiyeli taşımaktadır. Yapay zeka gibi teknolojik ilerlemeler, üretkenlik ve işgücü piyasası üzerinde önemli uzun vadeli etkilere sahip olabilir. Tüm bu faktörler, politika yapıcılar için karmaşık bir ortam yaratmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder